Γιατί ο Μιρό έκρυψε τη… μητέρα του κάτω από ένα αριστούργημα

Ειδικοί επιστήμονες ερεύνησαν το έργο «Pintura» («Ζωγραφική») του Ζοάν Μιρό με νέες τεχνικές και αποδείχτηκε ότι πράγματι από κάτω υπήρχε ένα πορτρέτο |Successió Miró, 2025 

Σε μια πράξη αντίστασης προς τη συμβατική ζωγραφική, ο σουρεαλιστής Καταλανός δημιούργησε τον πίνακα «Pintura» πάνω από ένα πορτρέτο «μικροαστικού» στυλ, το οποίο απεχθανόταν, μετατρέποντας έτσι το μπλε-κομπάλτ έργο του σε γρίφο για τις επόμενες γενιές

1 Απριλίου 2025, 20:00

Η «Pintura» («Ζωγραφική») είναι ένας μικρός πίνακας (λάδι σε καμβά)
διαστάσεων 49×60 εκ., τον οποίο ο καταλανός σουρεαλιστής Ζοάν Μιρό είχε
ζωγραφίσει μεταξύ 1925-1927. Στη συνέχεια τον χάρισε στον Ζοάν Πρατς,
επίσης Καταλανό, στενό φίλο του και υποστηρικτή της τέχνης.

Εκείνη την εποχή ο Μιρό είχε καταλήξει σε ένα πιο ελεύθερο, πιο ατομικό
στυλ, διαψεύδοντας πλήρως τις ελπίδες των γονιών του ότι θα μπορούσε μια
 μέρα να βρει σταθερή δουλειά ως λογιστής. Λίγα χρόνια πριν, το 1920,
είχε μετακομίσει στο Παρίσι –αλλά τα καλοκαίρια επέστρεφε στην πατρίδα
του, την Καταλονία–, αφού είχε ήδη αρχίσει να πειραματίζεται
εμπνευσμένος από τα κινήματα του φωβισμού, του κυβισμού και του
μετα-εξπρεσιονισμού, και από την καλλιτεχνική κοινότητα του Μονπαρνάς.

Τώρα, έναν αιώνα αφότου ζωγράφισε την αριστουργηματική «Pintura», τρεις
σβώλοι χρώματος πάνω στον πίνακα, μια παλιά ακτινογραφία και μήνες
επιστημονικής ανάλυσης και επίμονης έρευνας αποκάλυψαν ότι κάτω από την
ανεπανάληπτη μπλε-κομπάλτ επιφάνειά του κρυβόταν, απαρατήρητο για όλο
αυτό το διάστημα, ένα πορτρέτο της μητέρας του, Ντολόρς Φερά Ι Ορομί.

Από τη φωτογράφηση με τη χρήση υπέρυθρου φωτός επιβεβαιώθηκε το
προπαρασκευαστικό σχέδιο του κρυμμένου πορτρέτου (βλέπε μύτη, μάτια
κ.λπ.) (Successió Miró, 2025)

Οπως ανέφερε ο διευθυντής του Fundació Joan Miró, Μάρκο Ντάνιελ, ο
οποίος αποκάλυψε το κρυφό μυστικό του πίνακα, η «Pintura» υπογραμμίζει
τη δέσμευση του καλλιτέχνη να «ανατινάξει τις συμβάσεις της ζωγραφικής,
του ζωγραφικού χώρου, του τρόπου με τον οποίο λειτουργεί η ζωγραφική». Ο
 Σαμ Τζόουνς, ανταποκριτής του Guardian στη Μαδρίτη, σημειώνει σε άρθρο
του στη βρετανική εφημερίδα ότι ο πίνακας μπορεί επίσης να κρύβει ένα
βαθύτερο, κρυφό νόημα, που αντανακλά την προσπάθεια του καλλιτέχνη να
ξεφύγει από τους αστικούς περιορισμούς της οικογένειάς του.

Εκείνη την εποχή ο καταλανός ζωγράφος ξεκινούσε την περίφημη προσπάθειά
του να «δολοφονήσει τη ζωγραφική», όπως είχε πει, εκφράζοντας την
περιφρόνησή του για την αστική τέχνη. Αλλά κανείς δεν ήξερε ότι η
αποστροφή του για τέτοιες συμβάσεις θα τον οδηγούσε στο να καταστρέψει
ένα πορτρέτο της ίδιας του της μητέρας.

Ηταν η «προσπάθεια του καλλιτέχνη να απομυθοποιήσει τις αστικές
αξιώσεις» των γονιών του, δήλωσε ο Ντάνιελ, εξηγώντας ότι «το πορτρέτο
είναι ακριβώς το είδος στο οποίο ήθελε να επιτεθεί ο Μιρό, επειδή
εξέφραζε όλα όσα δεν του άρεσαν στην τέχνη. Μια προσπάθεια των ίδιων των
 γονιών του να θεωρηθούν… καλύτεροι από ό,τι ήταν στην πραγματικότητα»
γράφει στους Times του Λονδίνου ο Ιζαμπαρντ Γουίλκινσον στην ανταπόκρισή
 του από την Ισπανία.

Ζοάν Μιρό, «Pintura», 1925-1927 (Successió Miró, 2025)

Ο διευθυντής του Ιδρύματος Ζοάν Μιρό πρόσθεσε ότι ο ζωγράφος θα μπορούσε
 να έχει κρύψει απολύτως τον υποκείμενο πίνακα, αλλά τελικά άφησε κάποια
 στοιχεία του –την καρφίτσα και τα σκουλαρίκια της μητέρας του– ανάγλυφα
 στην επιφάνεια του έργου του, εν είδει  μηνύματος προς τις επόμενες
γενιές. «Ο Μιρό θα ήταν πανευτυχής και θα γελούσε αν ήξερε ότι μας πήρε
100 χρόνια για να το ανακαλύψουμε» σχολίασε ο Ντάνιελ.

O Ζοάν Πρατς πέθανε το 1970 και πέντε χρόνια αργότερα η «Pintura» έγινε
μέρος της συλλογής του Ιδρύματος Ζοάν Μιρό στη Βαρκελώνη. Ωστόσο ο
χρόνος και η υγρασία δεν είχαν φερθεί καλά στον καμβά, ο οποίος είχε
υποστεί μικρορωγμές και άλλες φθορές. Κατά τη διάρκεια της αποκατάστασής
 του, το 1978, μια ακτινογραφία αποκάλυψε την πιθανή παρουσία ενός άλλου
 έργου κρυμμένου κάτω από την επιφάνειά του, «αλλά τότε δεν υπήρχε καμία
 ελπίδα να μάθουμε τι ήταν», είπε ο Ντάνιελ.

Πριν από έναν χρόνο, όμως, ειδικοί του ιδρύματος με επικεφαλής την
Ελιζαμπέτ Σερά, υπεύθυνη της προληπτικής συντήρησης και αποκατάστασης,
αποφάσισαν να ξανακοιτάξουν την «Pintura». Η παλιά ακτινογραφία, όπως
και οι άκρες του πίνακα, όπου το μπλε χρώμα υποχωρεί σε παλαιότερα, πιο
σκούρα χρώματα, υπονοούσαν ότι πράγματι κάτι άλλο βρισκόταν από κάτω.

Σύγκριση του πορτρέτου κάτω από την «Pintura» και εκείνου της Ντολόρς
Φερά που ζωγράφισε ο Μονσερά το 1907. Υπάρχει εμφανής ομοιότητα μεταξύ
των δύο προσώπων. αλλά και στοιχείων όπως η καρφίτσα και το περιδέραιο.
Αντίθετα, ορατές είναι οι διαφορές στα ρούχα και στα σκουλαρίκια

Χρησιμοποιώντας ακτίνες-Χ, υπεριώδες και υπέρυθρο φως, υπερφασματική
απεικόνιση και άλλες σύγχρονες τεχνικές, αποκλειστικά «μη επεμβατικές»,
καθώς πρόκειται για ένα εύθραυστο έργο, η ομάδα της Σερά και ερευνητές
από οργανισμούς όπως το Centre de Restauració de Béns Mobles de
Catalunya και το Universidad Pablo de Olavide στη Σεβίλλη ανακάλυψαν το
πορτρέτο μιας καλοντυμένης μεσήλικης γυναίκας, ζωγραφισμένο σε στυλ
αντιδιαμετρικά αντίθετο από εκείνο του Μρό.

«Αλλά ακόμα δεν ξέραμε ποιο ήταν το θέμα ή ποιος το ζωγράφισε, οπότε
αποφασίσαμε να πάμε στο Mas Miró, το σπίτι όπου ζούσε ο Μιρό και είχε
ένα μικρό εργαστήριο στην Ταραγκόνα» θυμάται η Σερά. Μουσείο σήμερα, το
Fundació Mas Miró στεγάζεται σε ένα αγροτόσπιτο όπου περνούσαν τα
καλοκαίρια τους ο καλλιτέχνης και η οικογένειά του. Εκεί υπήρχαν
οικογενειακά πορτρέτα, αλλά κανένα δεν ταίριαζε με το κρυφό της
«Pintura».

Στη συνέχεια, η ειδικός του ιδρύματος ταξίδεψε στην Πάλμα ντε Μαγιόρκα,
«όπου ο Μιρό ζούσε επίσης και εργαζόταν» κατά διαστήματα. Και εκεί, στο
εργαστήριο Son Boter του Μιρό, όπως γράφουν οι Times, βρέθηκε ένα
πανομοιότυπο πορτρέτο του 1907 υπογεγραμμένο από τον Κριστόφολ Μονσερά
Ζόρμπα, έναν καταλανό ζωγράφο «με πελατεία από τη μεσαία τάξη, που
δημιούργησε πορτρέτα πελατών του στα οποία φαίνονταν μεγαλοπρεπείς και
ευγενείς» είπε ο Ντάνιελ. Ο Μιρό, όμως, απέρριπτε το στυλ του.

Πορτρέτο της Ντολόρς Φερά Ι Ορόμι, 1907. Λάδι σε καμβά, 139 x 98 x 10
εκ. (σε κορνίζα) (Fundació Pilar i Joan Miró, Mallorca)

Συγκρίνοντας το κρυμμένο πορτρέτο της «Pintura» με εκείνο της Μαγιόρκα
διακρίνει κανείς μικρές διαφορές. «Το φόρεμα ήταν διαφορετικό και τα
σκουλαρίκια ήταν διαφορετικά, αλλά δεν υπάρχει καμία αμφιβολία ότι
πρόκειται για το ίδιο πρόσωπο» λέει η Σερά.

Η Σερά και ο Ντάνιελ, αναφέρει ο Guardian, βλέπουν την απόφαση του Μιρό
ως σκόπιμη πράξη και ως πρόγευση του επιχρωματισμού που ο καλλιτέχνης θα
 εφάρμοζε τη δεκαετία του 1950 σε δικά του παλαιότερα έργα. Εξάλλου, τις
 δεκαετίες του 1940 και του 1960 ο Μιρό έψαχνε σε υπαίθριες αγορές και
«αγόραζε πραγματικά κιτς πίνακες τοπίων και ζωγράφιζε πάνω τους»,
θέλοντας να αμαυρώνει ό,τι θεωρούσε κακή και φτηνή τέχνη.  Ωστόσο «πάντα
 άφηνε στοιχεία από τους υποκείμενους πίνακες για να καταδείξει τη γνώμη
 του γι’ αυτούς».

Απεικόνιση της «Pintura» με ακτίνες Χ. Αυτή η τεχνική μπορεί να
διασχίσει αδιαφανή σώματα. Διακρίνονται τα καρφιά που κρατούν τον καμβά
στο πλαίσιο. Επιπλέον, λόγω της διαφορετικής ακτινοδιαπερατότητας των
υλικών στο έργο, τεκμηριώνεται η εικόνα ενός γυναικείου πορτρέτου που
κρύβεται κάτω από το μπλε φόντο (Successió Miró, 2025)

Το γεγονός, λοιπόν, ότι ζωγράφισε την «Pintura» πάνω από το πορτρέτο της
 μητέρας του δεν ήταν «καταστασιακή» επιζωγράφιση-παραποίηση, ούτε
αναθεώρηση δικού του έργου. «Είναι μια πράξη εξέγερσης. Ο Μιρό ήταν ήδη
32 ετών όταν το ξεκίνησε αυτό, οπότε δεν πρόκειται για μια νεανική πράξη
 εξέγερσης ενάντια στους γονείς του… [αλλά] ενάντια στο είδος του κόσμου
 που εκπροσωπούσαν οι γονείς του, στη φιλοδοξία των ανθρώπων της μεσαίας
 τάξης να δείχνουν πάντα λίγο πιο κομψοί από όσο πραγματικά ήταν»
εξήγησε ο Ντάνιελ.

Ειδική ερευνήτρια εξετάζει το αριστούργημα «Pintura» του Ζοάν Μιρό
(Successió Miró)

Ο διευθυντής του Ιδρύματος Ζοάν Μιρό είναι επίσης πεπεισμένος ότι ο Μιρό
 δεν επέλεξε τυχαία το πορτρέτο του Μονσερά: «Δεν υπήρχε τεχνική ανάγκη
να ζωγραφίσει πάνω σε αυτό. Δεν ήταν όπως ο Γκογκέν στον Νότιο Ειρηνικό,
 που δεν είχε πρόσβαση σε υλικά. Γι’ αυτόν ήταν πραγματικά μια πράξη
επιλογής» τόνισε.

Τα ευρήματα των εμπειρογνωμόνων, τα οποία ο Ντάνιελ αποκαλεί «CSI:
Miró», παρουσιάζονται σε μια νέα έκθεση στην έδρα του ιδρύματος στη
Βαρκελώνη με τίτλο «Under the Layers of Miró: A Scientific
Investigation» και στο ντοκιμαντέρ «El Secret de Miró», που τη
συνοδεύει. Η έκθεση, που εγκαινιάτηκε στις 27/3 και θα διαρκέσει έως τις
 29/6,  θα επιτρέψει στους επισκέπτες να δουν τόσο την «Pintura» όσο και
 το πορτρέτο της μητέρας του Μιρό, Ντολόρες Φερά Ι Ορομί, που
φιλοτέχνησε ο Μονσερά.

protagon.gr