Το Δημοψήφισμα και η καταπιεσμένη μνήμη της Αριστεράς
Αν η Αριστερά μπορέσει πρώτη να μιλήσει με σαφήνεια και καθαρό λόγο, έχει ίσως μια ελπίδα να προσελκύσει ξανά το ενδιαφέρον. Διαφορετικά, η φαντασιακή εικόνα ενός αξιοθρήνητου τεντιμπόι που φώναζε ότι θα αλλάξει τον κόσμο και μόλις του δόθηκε η ευκαιρία να πει τι εννοεί άρχισε να παρακαλά τον κόσμο να μείνει όπως είναι, θα την κυνηγά σαν κατάρα κακιάς μάγισσας
Γιάννης Ανδρουλιδάκης
5 Ιουλίου 2025, 00:02
Σε όλες τις οικογένειες υπάρχουν θέματα τα οποία αιωρούνται στην
ατμόσφαιρα. Κανείς δεν μιλάει πολύ για αυτά, αποφεύγουν όλοι να τα
σκαλίζουν, απλά υπάρχουν και επηρεάζουν βουβά τις σχέσεις και τις
συμπεριφορές των ανθρώπων. Οι κοινωνίες δεν είναι πάρα πολύ διαφορετικές
από τις οικογένειες ως προς αυτό. Υπάρχουν θέματα που δεν τα αγγίζουν
πολύ, αποτελούν ταμπού, ενσωματώνουν τις συνέπειές τους χωρίς να μιλούν
για αυτά.
Το Δημοψήφισμα του Ιουλίου του 2015 αποτελεί ένα κατ’ εξοχήν τέτοιο
ζήτημα για την ελληνική κοινωνία. Δέκα χρόνια μετά, δεν υπάρχει η
παραμικρή αμφιβολία ότι η διεξαγωγή του, το αποτέλεσμά του και αυτά που
το ακολούθησαν τις επόμενες λίγες εβδομάδες, βρίσκονται σε μεγάλο βαθμό
πίσω από τους σημερινούς πολιτικούς συσχετισμούς στην Ελλάδα -κι ακόμα,
πίσω και από τους κοινωνικούς, οικονομικούς, ηθικούς και αισθητικούς
συσχετισμούς της, αλλά αυτό είναι μια άλλη συζήτηση. Κι όμως σχεδόν
κανείς δεν το επικαλείται στη δημόσια συζήτηση, σχεδόν κανείς δεν
επικαλείται τη θέση του εκείνη την εποχή, το θέμα παραμένει παραδόξως
έξω ακόμα και από την ακαδημαϊκή έρευνα. Ο λόγος για αυτό μοιάζει
προφανής -ακόμα κι αν στο τέλος της ημέρας, τα πράγματα είναι πάντα πιο
περίπλοκα. Οι νικητές του 2015 είναι οι σημερινοί νικημένοι, δεν θέλουν
να σκαλίσουν τις αιτίες της ήττας. Οι ηττημένοι του 2015 είναι οι
σημερινοί νικητές, δεν έχουν κανένα λόγο να θυμίσουν ότι κάποτε
αποδοκιμάστηκαν. «Ποτέ δεν ξέρεις τι μπορεί να μας επιφυλάσσει το
παρελθόν» –η ιδιοφυής φράση του Μάνου Ελευθερίου, ισχύει κι εδώ στο
ακέραιο.
Αν όμως για την ελληνική κοινωνία γενικά το ζήτημα του Δημοψηφίσματος
καταχωνιάζεται στο πίσω μέρος της συνείδησης, ώστε κανείς να μη
χρειάζεται να αναμετρηθεί ξανά με τις επιλογές του, για την Αριστερά
είναι ταυτόχρονα μια καταπιεσμένη μνήμη, ένα συλλογικό τραύμα και ένας
«ελέφαντας στο δωμάτιο». Γιατί εδώ, μπορεί να διαπλέκονται επίσης
νικητές και ηττημένοι, αλλά στην πράξη το Καλοκαίρι του 2015 αποτελεί τη
λυδία λίθο της δεύτερης μεγάλης ιστορικής ήττας της Αριστεράς στην
Ελλάδα. Τα πολύμορφα κινήματα που ξέσπασαν στη χώρα από το 2008 και μετά
–και στα οποία οφείλει σε πολύ μεγάλο βαθμό ο ΣΥΡΙΖΑ την αναρρίχησή του
στην εξουσία– χρησιμοποιούσαν πολύ το σύνθημα «Βάρκιζα τέλος»,
εννοώντας ότι η Αριστερά εξέρχεται από το πεδίο της συμφωνημένης ήττας.
Και είναι μάλλον αλήθεια ότι αυτό συνέβη. Μόνο που 10 χρόνια μετά, η
Αριστερά δεν έχει απαντήσει στον εαυτό της ούτε με ποιους όρους το έκανε
αυτό, αλλά ούτε και –πάνω από όλα– τι ήταν αυτό που την έκανε να χωθεί
βιαστικά ξανά πίσω σε αυτό το ασφαλές πεδίο.
Μπορεί κανείς να πάρει μια ιδέα για τον βαθμό στον οποίον το 2015
γίνεται αντιληπτό ως ένα τραύμα από τον κόσμο της Αριστεράς, ρίχνοντας
μια ματιά στα αποτελέσματα των διπλών εκλογών του 2023. Ανεξάρτητα από
τη συνολική συρρίκνωση της δύναμης των αριστερών κομμάτων (κοντά στο 30%
τον Ιούνιο του ’23, ενώ προσέγγιζαν το 45% στις εκλογές του 2015), η
κατανομή τους έδειχνε το εξής εξαιρετικά ενδιαφέρον: όλα τα κόμματα που
με τον έναν ή τον άλλον τρόπο χρεώνονταν κάποια εμπλοκή στο Δημοψήφισμα
του ’15, ανεξάρτητα από το εάν μετά υποστήριξαν την ανάγκη
συνθηκολόγησης με την τρόικα ή όχι, είχαν υποστεί εκλογική κατάρρευση.
Την ίδια στιγμή, έβγαινε κερδισμένο το κόμμα το οποίο είχε απόσχει όχι
μόνο από το Δημοψήφισμα, αλλά από όλο τον πυρετό εκείνης της περιόδου:
το ΚΚΕ. Με την επιφύλαξη να προσχώρησαν δεκάδες χιλιάδες άνθρωποι στην
άποψη του Κομμουνιστικού Κόμματος για την οργάνωση της κοινωνίας εν μέσω
δεξιάς στροφής της ανθρωπότητας, η συμπεριφορά αυτή έχει μία εξήγηση
και αυτή είναι σχεδόν ψυχαναλυτική. Οι ψηφοφόροι της Αριστεράς τιμώρησαν
όσους την ενέπλεξαν τότε σε μια διαδικασία διεκδίκησης της εξουσίας με
ό,τι αυτή συνεπάγεται και δήλωσαν απερίφραστα ότι επιθυμούν την
επιστροφή στο ασφαλές περιβάλλον πριν το 2015, όταν η Αριστερά κινούνταν
αποκλειστικά στη σφαίρα της αντιπολίτευσης και μπορούσε αν μη τι άλλο
να εξέρχεται από τις ήττες της ηθικά αλώβητη.
Γιατί το δεύτερο πράγμα το οποίο στέρησε από την Αριστερά ο Ιούλιος του
2015, ήταν η ηθική υπεροχή την οποία κράδαινε με υπερηφάνεια ως το
συμβολικό αντίτιμο των μαρτυρίων στα οποία υποβλήθηκαν οι άνθρωποί της
μετά το 1949. Το πρώτο βέβαια, ήταν η περιέργεια για το τι θα μπορούσε
να γίνει αν κυβερνήσει.
Η 5η Ιουλίου του 2015 ήταν η πραγματική νύχτα θριάμβου που η Αριστερά
ονειρευόταν για τον εαυτό της μετά τον Δεκέμβρη του ’44. Πολύ
περισσότερο από όσο το βράδυ της εκλογικής νίκης του ΣΥΡΙΖΑ, που είχε
συνοδευθεί από υποτονικούς πανηγυρισμούς στα Προπύλαια, το 61% του
Δημοψηφίσματος είχε δημιουργήσει μια έκρηξη ενθουσιασμού, η οποία είχε
να κάνει με την αίσθηση ότι για πρώτη φορά οι αστικές δυνάμεις είχαν
ηττηθεί συνολικά. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίον η σπουδή του Αλέξη
Τσίπρα να άρει τις όποιες πιθανές συνέπειες του «Όχι» από την πρώτη
στιγμή που διαφάνηκε το αποτέλεσμα (πρώτα βγάζοντας έναν άχρωμο λόγο που
δεν επικαλέστηκε το αποτέλεσμα και στη συνέχεια συγκαλώντας συμβούλιο
πολιτικών αρχηγών, προκειμένου να βρει λύση μαζί με τις δυνάμεις του
«Ναι»), αποτελεί το cogito της ιστορικής αποτυχίας της Αριστεράς. Αυτή,
όταν της δόθηκε η εξουσία να ασκήσει πολιτική, το πρώτο πράγμα που έκανε
ήταν να ομολογήσει ότι τελικά ο αντίπαλος είχε δίκιο. Και αν όχι όλη η
Αριστερά, σίγουρα το μεγαλύτερο τμήμα της και πάντως ο ίδιος ο πρώην
πρωθυπουργός. Ας είμαστε ρεαλιστές: με ιστορικούς όρους, ένα τέτοιο
φιάσκο θέλει μισό αιώνα για να διορθωθεί.
Τι θα μπορούσε σήμερα να διασώσει την Αριστερά; Οι πολώσεις της εποχής
εκείνης εξακολουθούν να υπάρχουν με λανθάνοντα τρόπο μέσα στην ελληνική
κοινωνία, αν και η παραγωγή συγκρουσιακών πολιτικών έχει συρρικνωθεί
κατά πολύ. Οι δυνάμεις που προέρχονται από τον πάλαι ποτέ ΣΥΡΙΖΑ
εξακολουθούν να κινούνται στα ποσοστά βάσης του το 2012 (27-28%), με
αυτές που τότε απέρριψαν τη συνθηκολόγηση να έχουν πλέον τη μερίδα του
λέοντος (η Πλεύση Ελευθερίας ως λαϊκιστικό φαινόμενο, αλλά και το ΜέΡΑ25
που κατ’ εξοχήν υπερασπίζεται την πορεία μέχρι το Δημοψήφισμα),
κεφαλαιοποιώντας ως έναν βαθμό έναν τύπο συνέπειας, διαφορετικό σε κάθε
ξεχωριστή περίπτωση. Όμως όλα αυτά έχουν συγκεκριμένη και περιορισμένη
δυναμική.
Αν η Αριστερά έχει μια ελπίδα να παίξει ξανά ρόλο στην Ελλάδα, θα πρέπει
με κάποιον τρόπο να πείσει ότι έχει κάτι πολύ ουσιαστικό και
διαφορετικό να πει για την περίοδο στην οποία έχουμε μπει. Δυστυχώς ή
ευτυχώς είναι δύσκολη. Διεθνείς εντάσεις, πόλεμοι, τεράστια οικολογική
κρίση, πέρασμα σε μια τεχνολογική εποχή η οποία, ιδιαίτερα με την
ανάπτυξη της Τεχνητής Νοημοσύνης, απειλεί δομικά την εργασία και την
ατομική ανεξαρτησία όπως την ξέραμε. Αν η Αριστερά μπορέσει πρώτη να
μιλήσει με σαφήνεια και καθαρό λόγο για όλα αυτά, έχει ίσως μια ελπίδα
να προσελκύσει ξανά το ενδιαφέρον. Διαφορετικά, η φαντασιακή εικόνα ενός
αξιοθρήνητου τεντιμπόι που φώναζε ότι θα αλλάξει τον κόσμο και μόλις
του δόθηκε η ευκαιρία να πει τι εννοεί άρχισε να παρακαλά τον κόσμο να
μείνει όπως είναι, θα την κυνηγά σαν κατάρα κακιάς μάγισσας.
Δεν υπάρχουν σχόλια