Ανδρέας Παπανδρέου, 29 χρόνια μετά, πρότυπο ηγεσίας
Γράφει ο Τζουλιάν Χατζίου*
Στις 23 Ιουνίου 1996 ο Ανδρέας Παπανδρέου φεύγει από την ζωή, αφήνοντας ως ιστορική παρακαταθήκη την πρώτη Σοσιαλιστική κυβέρνηση στην ιστορία της Ελλάδας και ένα τεράστιο κυβερνητικό έργο μεταρρυθμίσεων και τομών που διαμόρφωσαν την Ελλάδα ως μια σύγχρονη Ευρωπαϊκή χώρα με ένα ισχυρό κοινωνικό κράτος.
29 χρόνια μετά, ο ιδρυτής του ΠΑΣΟΚ παραμένει ριζωμένος στη συνείδηση της κοινωνικής πλειοψηφίας, σε μια εποχή όπου η χώρα μας πρωτεύει είτε στις αντιφάσεις, είτε στα αρνητικά ρεκόρ.
Οικονομικά, η Ελλάδα αφενός προχωρά θετικά στους δείκτες ανάπτυξης, αφετέρου η ανάπτυξη αυτή δεν γειώνεται σε μια παραγωγική οικονομία όπου ο παραγωγός του πλούτου, δηλαδή ο ελληνικός λαός, λαμβάνει το δίκαιο μερίδιο του, αλλά αντιθέτως η ανάπτυξη της χώρας μας βασίζεται σε μια οικονομία καρτέλ που μια ελίτ αυξάνει δίχως κανένα έλεγχο τον πλούτο της και αναπόφευκτα την επιρροή της στην πολιτεία, διολισθαίνοντας την Ελλάδα σε ένα καθεστώς μεταδημοκρατίας, όπου ο πολίτης περιορίζεται στην επιβίωση, χωρίς πρόσβαση σε πραγματικές ευκαιρίες κοινωνικής κινητικότητας για την βελτίωση του βοιωτικού του επιπέδου.
Αντίστοιχα, η στέγη έχει μετατραπεί από ανθρώπινο δικαίωμα σε άπιαστο όνειρο, ιδίως για τους νέους, ενώ η εργασία, ακόμα και όταν υπάρχει, προσφέρει μισθούς που δεν καλύπτουν ούτε τις βασικές ανάγκες. Η γενικευμένη κοινωνική επισφάλεια, η απουσία σταθερών, το αίσθημα εγκατάλειψης, δεν είναι απλώς ατομική εμπειρία αλλά συλλογικό βίωμα.
Πολιτικά, η κυβέρνηση Μητσοτάκη αυτοπροβάλλεται ως μεταρρυθμιστική, αγνοώντας ωστόσο 2 βασικούς άξονες, τα λαϊκά συμφέροντα και το πολιτικό όραμα. Τα τελευταία 6 χρόνια, η πολιτική κατεύθυνση της χώρας δεν περιέχει κάποιο καθαρό σχέδιο αλλά αποτυπώνεται μια στρατηγική εφήμερων χρονικών περιόδων για την εφαρμογή μεταρρυθμίσεων επιφανειακού χαρακτήρα, απλώς για επικοινωνιακή διαφήμιση. Ένα πρόσφατο παράδειγμα αποτελεί το πλαίσιο της μονιμότητας στο δημόσιο, όπου η ΝΔ δίχως κάποια διαβούλευση ή δημόσιο διάλογο, ανοίγει μια συζήτηση σε γενικά πλαίσια πατώντας επάνω στην διαχρονική κοινωνική δυσαρέσκεια προς το δημόσιο ώστε να αποπειραθεί να εισάγει μια ελλιπή μεταρρύθμιση που θα καλύψει τα δικά της μικροπολιτικά συμφέροντα.
Διεθνώς, η Ελλάδα ακολουθεί παρωχημένα δόγματα σε μια παγκοσμίως ταραγμένη περίοδο, ασκώντας μια παθητική πολιτική στις σχέσεις της με την Τουρκία και συγκαλύπτει εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας όπως η γενοκτονία του Παλαιστινιακού λαού, εγκαταλείποντας την διαχρονική στρατηγική της πολυδιάστατης εξωτερικής πολιτικής και διαλύοντας διαχρονικές σχέσεις με εν δυνάμει στρατηγικούς συμμάχους.
Συνεπώς, είναι λογικό στην σημερινή πραγματικότητα ο Ανδρέας Παπανδρέου να παραμένει σημαντικά επίκαιρος. Σε πολιτικό, κοινωνικό και οικονομικό πλαίσιο, η αύξηση των εισοδημάτων, η ίδρυση του Ε.Σ.Υ. , η μείωση των ανισοτήτων, οι τομές για την ισότητα των φύλων, η ουσιώδης ενίσχυση της δημόσιας παιδείας, η εισαγωγή του ΑΣΕΠ και άλλες πολλές μεταρρυθμίσεις, ήταν αυτά που μετατόπισαν την Ελλάδα από το περιθώριο και τις χαμηλές προσδοκίες, σε μια χώρα με κοινωνική δικαιοσύνη, πραγματική ανάπτυξη και ευκαιρίες σε κάθε πολίτη για την βελτίωση της ζωής του. Το παράδειγμα του Ανδρέα Παπανδρέου, με πολιτικές που επένδυσαν στη λαϊκή ευημερία, στην αξιοπρέπεια του πολίτη και στη δίκαιη αναδιανομή του πλούτου, μοιάζει όχι απλώς ιστορικό, αλλά άκρως αναγκαίο για να εμπνεύσει ένα νέο κοινωνικό συμβόλαιο για την Ελλάδα του 21ου αιώνα.
Ωστόσο, η παρακαταθήκη αυτή, παραμένει πιο επίκαιρη και αναγκαία από ποτέ για την εξωτερική πολιτική της Ελλάδας.
Όταν η χώρα εκείνη την εποχή πρωταγωνιστούσε σε εξωστρεφείς πρωτοβουλίες και λειτουργούσε ως γέφυρα της δύσης, με τον Αραβικό κόσμο και την ευρύτερη ανατολή. Ιστορικά παραδείγματα αυτής της στρατηγικής αποτέλεσαν η ανοιχτή στήριξη της Ελλάδας προς την Παλαιστίνη και του ιστορικού ηγέτη της Γιασέρ Αραφάτ, επιδιώκοντας ενεργά την παύση των ένοπλων συρράξεων Ισραήλ – Παλαιστίνης, η ιστορική μεσολάβηση της Ελλάδας για την εξομάλυνση των τότε τεταμένων σχέσεων Γαλλίας – Λιβύης και η υπεράσπιση των ελληνικών και κυπριακών συμφερόντων απέναντι στην Τουρκία, είναι κάποιες από τις κομβικές κινήσεις της Ελλάδας που την κατέστησαν σημαντικό, διεθνή παράγοντα.
Στον πυρήνα της σκέψης του Ανδρέα Παπανδρέου βρισκόταν η πεποίθηση ότι η Ελλάδα δεν μπορεί να στηρίζει την ασφάλειά της σε ασταθείς «προστάτες» ή σε στρατηγικές αποσιώπησης κρίσιμων εθνικών ζητημάτων κάτω από το χαλί. Η ιστορία, άλλωστε, αποδεικνύει πως η χώρα μας ενισχύθηκε πραγματικά μόνο όταν επέλεξε την ενεργή εξωτερική πολιτική και την πολυδιάστατη διπλωματική εξωστρέφεια.
Σήμερα που ο ασκός του Αιόλου στις διεθνείς συγκρούσεις, έχει ανοίξει για τα καλά, η διαφαινόμενη σύρραξη ΗΠΑ – Ιράν, η πλήρης αποσταθεροποίηση της μέσης ανατολής, η συνέχεια του πολέμου Ρωσίας – Ουκρανίας, η συνεχής επιθετική ρητορική της Τουρκίας, η απουσία εθνικού σχεδίου και η εγκατάλειψη της ενεργούς εξωτερικής πολιτικής καθιστούν την Ελλάδα θεατή και όχι παίκτη. Σε μια Ευρώπη που στερείται πυγμής και οράματος, το πρότυπο ηγεσίας του Ανδρέα Παπανδρέου παραμένει 29 χρόνια μετά τον θάνατο του, πιο επίκαιρο από ποτέ.
*Τζουλιάν Χατζίου, φοιτητής του τμήματος Πολιτικής Επιστήμης και Διεθνών Σχέσεων του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου
Δεν υπάρχουν σχόλια